Je kunt er haast niet tegen zijn: een burgerforum over het klimaatbeleid. Alle negen gasten die bij het webinar ‘Tussen woorden en daden’ aan tafel schoven omarmen dan ook het recente advies van de Commissie Brenninkmeijer om snel ervaring op te gaan doen met burgerfora. Maar wie zet de volgende stap? Op lokaal niveau is de politiek al gestart; nu het kabinet nog.
Still uit de opnames van het webinar. Vlnr: Ed Nijpels, Martien Kuitenbrouwer, Niek Mouter en Martien Kuitenbrouwer
Bijna 600 deelnemers aan het webinar waren het bewijs dat het onderwerp ‘burgerparticipatie’ leeft. Aanleiding was het advies van de Commissie, die Alex Brenninkmeijer in een kort (opgenomen) interview nog even uit de doeken doet. “Onze conclusie is: als je het goed organiseert is een burgerforum een mooie aanvulling in onze democratie.”
Maar niemand weet nog hoe zo’n goed georganiseerd forum eruitziet? Ierland gaf een goed voorbeeld met een burgerforum over homohuwelijk en abortus. Maar bij het Franse burgerforum voor klimaat met de ‘gele hesjes’ ging toch ook nog wel wat mis. “Premier Macron maakte de fout om niet het parlement mee te nemen,” zegt Eva Rovers van het Bureau Burgerberaad, die deze ontwikkelingen in het buitenland op de voet volgt. “Een burgerforum begint met een duidelijk politiek mandaat.”
'Gewoon starten'
Ook in Nederland zijn al wat ervaringen, maar dan op lokaal niveau. De gemeente Sud West Fryslân organiseerde een burgerforum, naar bijna algemene tevredenheid. De regio Energy Valley (Oost-Utrecht/West-Gelderland) organiseerde ook zo’n forum, voor het toetsen van de Regionale Energie Strategie. Ook de combinatie met een online ‘burgerraadpleging’ (zoals de PWE-methode van de TU Delft) biedt goede perspectieven.
Maar het is nog pril. Daarom juicht ook iedereen het toe als we ‘gewoon starten met deze innovatie’. “En dan vooral samen van elkaar leren,” zegt Martien Kuitenbouwer van Public Mediation. “Niet eenmalig, maar nooit meer mee ophouden.” Lector Reint Jan Renes van de Hogeschool Amsterdam: Renes: “De eerste iPhone was ook heel anders dan de twaalfde versie. Ik zou het mooi vinden als het nieuwe kabinet zich vol committeert en zegt: we gaan dit in onze werkzaamheden inweven. Maar dat is best lastig, als je de consequenties daarvan nog niet goed weet.” Rob Rietveld van het Nederlands Platform voor Burger en Overheidsbeleid (NPBO) kan niet wachten: “Het wordt tijd dat de overheid niet alleen meer luistert naar al die lobby’s, maar ook naar de burger. Dat is tenslotte de belangrijkste stakeholder voor de overheid.”
Kijk het hele webinar terug op ons Youtube-kanaal. Voor een uitgebreider verslag van de verschillende onderdelen van het webinar, klap dan het onderstaande overzicht open.
Volgende webinars
Op 30 april vindt het volgende webinar van het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord plaats. Het onderwerp wordt nog nader bepaald.
Op 28 mei staan de Regionale Energiestrategieën (RES’en) weer op het programma. Dat is daags voor de deadline van 1 juni, als elk van de dertig regio’s de RES 1.0 klaar moet hebben.
Binnenkort volgt daarover meer informatie op deze website.
Alex Brenninkmeijer had er tien seconden voor nodig gehad om het voorzitterschap te aanvaarden van de ambtelijke studiegroep die van het kabinet de opdracht kreeg om de rol van een burgerforum te onderzoeken. “De verhouding burger-overheid gaat me als voormalig Nationaal Ombudsman altijd al aan het hart,” zegt hij in het korte interview met Ed Nijpels, de aftrap van het webinar. “Bovendien vind ik dat de mensen serieus moeten worden genomen. Onze conclusie is: als je het goed organiseert is een burgerforum een mooie aanvulling in onze democratie.”
Anders dan sommige critici, vindt Brenninkmeijer het niet te laat om hiermee te beginnen. “Dat kan je natuurlijk altijd zeggen over zo’n innovatie—want dat is het burgerforum. Maar juist de onrust over klimaatbeleid zette aan tot deze innovatie.”
Helpt een burgerforum dan tegen de gepolariseerde discussie over het klimaatbeleid? “Politiek gaat tegenwoordig vaak om competitie, maar mijn ervaring is: het gesprek haalt de scherpe randjes eraf. Iemand kan met de stoom uit haar oren binnenkomen, maar als zij wordt gehoord krijgt de emotie een plek. En dan kan je verder bouwen. Neem misschien ook die absolute tegenstander van klimaatbeleid op in je forum. Die vormt dan je check op de realiteit van je advies.”
Voorwaarden
Brenninkmeijer stelt wel een aantal voorwaarden de organisatie. “Een diverse samenstelling is belangrijk. Er moeten ook mensen in die normaal niet aan bod komen. Ook moet zo’n forum geen eenmalige pop-up gebeurtenis zijn. Je moet als overheid beloven dat je het advies serieus opvolgt. Inderdaad, de overheid geeft dan wat macht uit handen, maar je kan er ook anders naar kijken. Met participatie geef je burgers ook het vertrouwen, en dat wordt gewaardeerd. Je hoeft echt niet een carte blanche te geven. Maar zoals het een aantal jaren geleden ging met het burgerforum over het kiesstelsel is desastreus: daarmee is niets gedaan.”
De gasten van het webinar gaan dieper in op de vormgeving van het burgerforum. Hoe ziet dat eruit, wie neemt het voortouw, welke vragen liggen voor? Martien Kuitenbrouwer, mediator van Public Mediation: “Zo’n burgerforum begint bij de vraag, niet bij de oplossing. Een burgerforum over klimaatbeleid moet zich vooral buigen over de vraag hoe we de doelen gaan halen. Nee, dit is geen nieuwe vorm van ‘polderen’, een beetje geven en een beetje nemen. Maar een verrijking. Niet eenmalig, maar laten we hiermee starten en nooit mee ophouden.”
Lector Reint Jan Renes van de Hogeschool Amsterdam had graag zelfs nog iets meer activisme in het advies-Brenninkmeijer gezien: “Ik vind het opvallend dat de rijksoverheid dit nog niet omarmt. Het denken bij de overheid moet anders. Hoe gaan we dit idee integreren, hoe gaan ambtenaren hiermee om? Geef de deelnemers alsjeblieft het gevoel dat ze van begin tot eind medeverantwoordelijk zijn.” Renes is ook niet bang om niet alleen de uitvoering van het klimaatbeleid, maar ook de doelen in zo;’n forum te bespreken: “Misschien komen we er zelfs achter dat de burger wel 65% emissiereductie wil in 2030, in plaats van de huidige 49%. Denk aan de verwoede roker, die na het stoppen een fanatieke anti-roker wordt!”
Beiden zien tot hun vreugde dat lokale overheden wel al begonnen zijn. “Laten we alsjeblieft gaan leren,” zeggen ze in koor. Kuitenbrouwer: “We krijgen het toch niet meteen perfect.” Renes: “De eerste iPhone was ook heel anders dan de twaalfde versie.”
Het burgerforum is niet het enige instrument voor ‘burgerparticipatie’. Een instrument waarmee al enige ervaring bestaat is ontwikkeld door de TU Delft, de zogenoemde PWE: Participatieve Waarde Evaluatie. Zoals universiteit hoofddocent Niek Mouter uitlegt: “We vragen de deelnemer om op de stoel van de overheid plaats te nemen en van daaruit te kijken naar de te nemen maatregelen.”
Aan een recente burgerraadpleging over klimaat deden liefst 10.000 mensen mee. Mouter geeft al wat voorinzage: “In elk geval heerst tevredenheid bij de deelnemers dat ze kunnen meedenken. Er zijn veel nieuwe ideeën. Veel mensen krijgen meer inzicht in de problemen, en denken ook dat de acceptatie van maatregelen door dit soort raadpleging groeit. Zoals één persoon zei: “U heeft me zeker inzicht gegeven waarom de overheid soms over moet gaan tot bikkelharde acties. Dank u voor dit inzicht.”
Rob Rietveld van het Nederlands Platform voor Burger en Overheidsbeleid (NPBO) ziet in de raadplegingen en het burgerforum een beloning van jarenlange inspanningen voor dit soort participatie. “Het wordt tijd dat de overheid niet alleen meer luistert naar al die lobby’s, maar ook naar de burger. Dat is tenslotte de belangrijkste stakeholder voor de overheid. De grootste valkuil is nu dat we denken dat we te laat zijn. Het is altijd te laat, maar laten we nu de mouwen opstropen en beginnen.”
Er zijn al wel best wat ervaringen met burgerfora, in binnen- en buitenland. Ierland is een bekend en positief voorbeeld, dat forum ging over homohuwelijk en abortus. Ook de Franse premier Macron organiseerde een burgerforum met ‘gele hesjes’ over het klimaatbeleid. “Allen maakte hij de fout om niet het parlement mee te nemen,” zegt Eva Rovers van het Bureau Burgerberaad, die deze ontwikkelingen in het buitenland op de voet volgt. “Een burgerforum begint met een duidelijk politiek mandaat. Liefst komt de opdracht vanuit de politiek en het parlement, maar die moeten het dan ook wel verder aan de burgers overlaten, en tevoren aangeven dat ze na het forum ook follow-up geven aan de resultaten ervan.”
In Nederland zijn tenminste twee voorbeelden van burgerfora over klimaatbeleid, maar dan lokaal: één over het beleid van de gemeente Sud West Fryslân, de andere over de regionale energiestrategie in de regio Food Valley (Oost-Utrecht/West-Gelderland). Daarnaast heeft ook de Amsterdamse deelgemeente Nieuw Sloten al ervaring met burgerraadpleging. De drie ervaringsdeskundigen hebben met elkaar gemeen dat zij vinden dat er niet gewacht hoeft te worden. Ingrid Lether, die in Food Valley in het forum zat: “Het is weliswaar een rijdende trein waar we op sprongen, maar gemeenteraden zijn heel positief, burgers ook. Uiteindelijk kwamen zij redelijk op één lijn uit.”
Auke van Keulen van het burgerforum in Sud West Fryslan: “De coronacrisis laat ons ook zien: we weten misschien niet alles, maar we moeten wel doorgaan. Er is dus brede tevredenheid over ons forum en wat er met de resultaten gebeurde. Maar we moeten wel de nazorg goed regelen. Ik ben nu ambassadeur van het klimaatbeleid, maar als ik die rol wil spelen, moet ik ook wel alle informatie krijgen over wat er verder gebeurt.”
