Van bossen- naar bomenstrategie

Hoe realiseren we voor 2030 37.000 hectare extra bos in Nederland? Waar moet dat bos komen en wie gaat ervoor betalen? Het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord hield op 15 januari 2021 een webinar waarin deskundigen en betrokkenen hun licht lieten schijnen over de door het kabinet gepresenteerde Bossenstrategie.

Beeld: Klimaatakkoord.nl
Gespreksleider Ed Nijpels interviewt zijn gasten.

Meer bos is haalbaar en kansrijk. Daarover is iedereen het eens. Wel moeten de randvoorwaarden worden vervuld: een heldere, integrale visie vanuit het Rijk, concrete beleidsruimte voor provincies en gemeenten, daadkracht bij bos- en natuurterreineigenaren en duidelijkheid over de opgaven op het gebied van stikstof, water, kringlooplandbouw en bos. Als aan die voorwaarden wordt voldaan, zal de financiering, publiek en/of privaat, geen groot probleem zijn. Er zijn al plannen voor een Herallocatiefonds.

Wat bovendien ook belangrijk is: het moet niet alleen over nieuwe bossen gaan, maar vooral ook over bomen: overal en in allerlei vormen in het landschap. Want daar wordt Nederland mooier van. Hieronder de hoofdlijnen uit het webinar.

Beeld: Klimaatakkoord.nl

Gert-Jan Nabuurs, hoogleraar Europese bossen, Wageningen Universiteit

"Combineer bos op een slimme manier met andere functies"

“De bossen in Europa compenseren 10 procent van de Europese CO2-uitstoot, de Nederlandse bossen compenseren maar 1 procent. We zijn een dichtbevolkt land met veel economische activiteiten en weinig bos. Jaarlijks raken we zelfs 1500 hectare bos kwijt. Daar moeten we in ieder geval onmiddellijk wat tegen doen. Provincies en gemeenten hebben daarin een belangrijke rol, want er zijn vooral lokale oplossingen nodig.

We zoeken geen grote oppervlaktes nieuw bos, de kunst is om functies slim te combineren. Bossen slaan CO2 op, dragen bij aan biodiversiteit, vormen een buffer rond natuurgebieden, bieden ruimte voor recreatie en scheppen kansen voor agroforestry. We ontkomen er deels niet aan om landbouwgrond om te vormen tot bosbouwgrond, maar laten we goed kijken welke locaties meer geschikt zijn voor bosbouw dan landbouw. En laten we ook werk maken van de kweek van jonge bomen. De aanplant van nieuw bos is nog maar net begonnen, maar de kwekerijen zijn al leeg getrokken.”

Benno Strootman, oud-Rijksadviseur fysieke leefomgeving

"Het ontbreekt niet aan instrumenten, maar aan sturing vanuit het Rijk"

“De Bossenstrategie vraagt meer sturing vanuit de Rijksoverheid. De Nationale Omgevingsvisie (Novi) is een goed begin, maar nog niet genoeg. Het ministerie van EZK gaat over de energiestrategieën, LNV over landbouw, BZK over woningbouw, maar de verschillende doelstellingen zijn niet op elkaar afgestemd. De ministeries werken langs elkaar heen, terwijl er oplossingen nodig zijn die meerdere problemen tegelijk aanpakken. Ook is de Rijksoverheid bang om sturing te geven aan provinciaal en gemeentelijk beleid, waardoor het beleid alle kanten uitgaat.

Het probleem is dat de Rijksoverheid zich te weinig bemoeit met zaken waar ze zich wel mee zou moeten bemoeien. We moeten niet terug naar de situatie waarin het Rijk de baas is, maar naar een situatie waarin het Rijk het algemeen belang in het oog houdt.

Het ontbreekt niet aan uitvoeringsinstrumenten, het ontbreekt aan een samenhangende visie: waar willen we met Nederland heen de komende twintig, dertig jaar? Hoe pakken we de vraagstukken waar we voor staan werkelijk aan? Het nieuwe kabinet heeft een minister van Ruimte nodig, die de macht en het geld heeft om voor coördinatie en samenhang te zorgen tussen alle sectoren.

Wat die 37000 hectare bosuitbreiding betreft, laten we vooral in kleinschalige oplossingen denken, zoals houtwallen, singels, solitaire bomen, dorps- en stadsbossen en buffers rond natuurgebieden. Als we daar met verstand mee aan de slag gaan, biedt dat heel veel kansen om Nederland mooier te maken.”

Zie het advies van het College van Rijksadviseurs: ‘Landschap versterken met bomen en bos’

Pieter van Geel, voorzitter Uitvoeringsorganisatie landbouw en landgebruik Klimaatakkoord

"Bosbouw biedt boeren een kans"

“We hebben in Nederland best veel regels, organisaties en bevoegdheden. De cruciale vraag is: wie gaat de regels toepassen? Wie gaat het konijn bij zijn nekvel pakken? Dat probleem zien we ook bij de bossenstrategie. Gelukkig hebben bossen een prominente plek gekregen in de taakstelling die Europa aan EU-lidstaten oplegt. Die taakstelling zal in het nieuwe kabinetsbeleid moeten terugkomen.

Het mooie is dat er niemand tegen bos is; iedereen wil juist meer bos. Dat betekent niet dat we daar zomaar landbouwgronden voor kunnen aanwijzen. Boeren hebben zelf ook meer behoefte aan grond nodig, omdat we de landbouw willen extensiveren. Toch biedt bosbouw ook voor boeren een kans. Als zij wind- of zonne-energie gaan opwekken, de uitstoot van methaan en CO2 beperken en de resterende uitstoot weten te compenseren door bosbouw, dan heeft de landbouw een heel goed verhaal naar de samenleving en kan zij haar imago versterken.

De vraag is: wie gaat de bosuitbreiding betalen? Reken op 80.000 euro per hectare, keer 37.000 hectare, en dat in tien jaar tijd. Het Rijk dekt samen met de provincies de helft van de kosten, de andere helft moet nog geregeld geworden. Voordat bossen geld gaan opleveren, zijn we dertig tot veertig jaar verder. Om dat op te vangen, is er geld nodig. Wellicht van het fonds InvestNL, want dat is ingesteld voor de financiering van projecten die vanwege financiële risico’s niet door de markt worden opgepakt. Dat lijkt mij heel geschikt.”

Beeld: ©CBS / CBS
Verdeling van de Nederlandse grond naar type gebruik.

Vera Dalm, directeur VBNE

"Extra bos betreft 1 procent van oppervlakte Nederland"

“Bos en bomen moeten hoger op de agenda. Zowel bij het Rijk, als bij de provincies, de gemeenten en de waterschappen. Ook moeten de eigenaren van bossen en natuurterreinen aan de bak om meer bos in Nederland aan te planten. De afspraak is om tot 2030 37.000 hectare extra bos aan te planten. Dat is 1 procent van het Nederlandse oppervlak, dat ruim 4 miljoen hectare beslaat. Het agrarisch grondgebruik is op dit moment 54 procent. De bossenstrategie bestaat uit vijf hoofdlijnen: voorkom ontbossing, plant nieuw bos aan, maak het bestaande bos vitaal en klimaatslim, zoek het ook buiten het bos (houtige landschapselementen in buitengebied, meer bomen en steden in dorpen) en gebruik het bos.” 

Zie de presentatie Vera Dalm.

infographic sector Landbouw en landgebruik

Marc van den Tweel, directeur Natuurmonumenten

"Meer bos, maar niet ten koste van andere natuurwaarden"

“Meer bos en meer bomen, daar zijn we het bij Natuurmonumenten natuurlijk helemaal mee eens. Dat betekent alleen níet dat we op elke lege plek in Nederland bomen moeten gaan planten. Er zijn ook andere waardevolle natuurwaarden te verdedigen, zoals het open weidelandschap, de halfopen coulissenlandschappen en de veenweidegebieden in ons land.

We moeten de uitbreiding van het bos dus vooral met verstand aanpakken, anders gaan de bossen ten koste van de biodiversiteit, in plaats van dat ze de biodiversiteit versterken.

Laten we oude en kwetsbare bossen in Nederland versterken en overal in Nederland naar geschikte plekken zoeken om bomen te planten. Noem het een bomenstrategie in plaats van een bossenstrategie. En laten dan zowel het Rijk, als provincies en gemeenten hun verantwoordelijkheid pakken.”

Harrie Hekhuis, directeur Bos en Klimaat bij Staatsbosbeheer

"Niet drie jaar praten, maar morgen beginnen"

“Bij Staatsbosbeheer zijn we al begonnen: in goed overleg met gemeenten gaan we in ieder geval 5000 hectare nieuw bos aanplanten. Bij voorkeur schakelen we daar heel veel mensen bij in, want iedereen vindt het leuk om bomen te planten.

Wij willen het enthousiasme voor bomen stimuleren en benutten. Op die manier zijn we niet alleen bezig met maatregelen om de uitstoot van CO2 te verminderen, maar kunnen we ook iets positiefs bijdragen. Dat is ontzettend belangrijk. Er is een grote behoefte aan bossen, dat hebben we in coronatijd wel gezien. Er zijn weekenden dat we de toegangswegen naar natuurgebieden moeten afzetten, omdat het te druk wordt. Laten we dus niet eerst drie jaar praten over de invulling van de bossen- of bomenstrategie, maar laten we morgen bomen gaan planten.”

Bas Rüter, directeur duurzaamheid Rabobank

"Boeren hebben duidelijk perspectief nodig"

“Nederland zal op een andere manier met groen moeten omgaan. Daar heeft de Rabobank allerlei ideeën over. Als grootste ontwikkelaar van woningen, nemen wij bos en groen als vast onderdeel op in onze woningbouwplannen. Daarnaast werken we aan een carbonbank: het moet lonend worden om CO2 vast te leggen in landbouw- en bosgrond. Dat is een dienst waarvoor bedrijven bereid zijn te betalen. Dat wordt een grote financieringsbron voor landbouw- en bosbouw.

Verder werken wij samen met Staatsbosbeheer aan een investeringsfonds om de problemen rond klimaat, stikstof en water integraal en snel op te lossen. Wij zijn als bank bereid daar 1 miljard euro in te steken. Dat fonds kan landbouwgrond opkopen van boeren die willen stoppen of hun bedrijf willen verplaatsen. Wij nemen de gronden in voorlopig beheer en verkopen ze later door aan de partij die definitief voor de juiste gebruiksvorm kiest. 

We hebben ons plan vorig jaar aangeboden aan het ministerie van LNV. Dat wilde eerst kijken of deze aanpak ook met publiek geld gerealiseerd kan worden. Inmiddels heeft het ministerie van BZK aangekondigd dat het ook bij het plan betrokken wil worden. Hierdoor loopt het allemaal wat vertraging op.

We zitten overigens niet stilletjes te wachten, we zijn al flink bezig in Noord-Brabant en Friesland, om te kijken wat de mogelijkheden zijn. Het belangrijkste is dat er zo snel mogelijk planologische duidelijkheid komt. Wij vragen overheden om met duidelijke doelstellingen te komen voor de maatschappelijke opgaven in hun gebied, waaronder stikstof, water en bos. We vragen ook duidelijkheid over de vergoedingen voor boeren die willen stoppen of verplaatsen, zodat zij weten wat hun perspectief is. Als er duidelijkheid is, kunnen boeren in actie komen. Dan zul je zien hoeveel dynamiek er van onderop ontstaat.“

Zie de Rabobank-presentatie Herallocatiefonds

Nicole Olland, directeur Bosgroepen

"Verandering in het landschap roept weerstand op"

“Onze organisatie telt 1600 leden, waaronder Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten, honderd gemeenten en vele particuliere grondeigenaren. Een derde van onze leden is geïnteresseerd in bosuitbreiding, een derde is geïnteresseerd in andere klimaatmaatregelen op hun terreinen. Je kunt CO2 vastleggen in bomen, maar bijvoorbeeld ook in de bodem. Om extra bos te realiseren, zijn geld en beleidsruimte nodig, maar ook draagvlak in de samenleving. Elke verandering in het landschap roept weerstand op. Daarom vraagt dit onderwerp de juiste afwegingen op politiek en bestuurlijk niveau.”

Terugkijken

Zo'n 540 unieke kijkers volgden het webinar. Op ons Youtube-kanaal kan je het webinar in drie delen terugkijken. Ook de presentaties en andere documentatie van en over sprekers zijn hieronder beschikbaar.